اجرت المثل

بر طبق اصول شرع اسلام و قانون ایران، زن وظیفه ای ندارد که در خانه به امور روزمره خانه داری بپردازد هر چند اکثر زنان اجتماع ما این کار را از سر عشق و محبت انجام می دهند. لازم به ذکر است قانون برای هر زحمتی که زن در منزل همسر متحمل می شود، اجرت و پاداشی درنظر گرفته است . از حقوق مالی کمتر دیده شده زن نسبت به مرد حق اجرت المثل است که به نوعی پاداش  خانه داری زن است. در این بحث وکیل حمیدرضا محمدی، مدیرعامل موسسه حقوقی دادگر نیک فرجام، به بیان مسایل حقوقی مرتبط با این موضوع می پردازد:

 

اجرت‌المثل يكي از حقوق ويژه‌اي است كه شرع و قانون براي زنان در نظر گرفته است. زن وظايف خاصي در زندگي زناشويي دارد كه توسط قانون و شرع برشمرده شده است. مطابق قانون به محض ازدواج، ميان زوجين وظايف و تكاليفي برقرار مي‌شود كه آنها بايد نسبت به يكديگر آن را انجام دهند.  اين وظايف شامل تمكين عام و تمكين خاص است.

   تمکین عام

تمكين عام به معناي حضور زن در زندگي مشترک و عمل به وظايفي است كه شرع و قانون تعيين كرده است. مثلا زن شرعا نمي‌تواند بدون اجازه همسرش از خانه خارج شود. ادامه تحصيل و كار كردن زن در خارج از منزل نيز بايد با اجازه شوهر باشد، هر چند در حال حاضر بسياري از زنان اين حقوق را در عقدنامه  دريافت مي‌كنند.

  تمکین خاص

تمكين خاص نيز به معناي عمل كردن زن به وظايف زناشويي است.

   اجرت‌المثل

حال اگر زن در طول زندگي مشترک و در خانه همسر خود، كاري به جز اين موارد را به دستور شوهر انجام دهد، مستحق پاداشي است كه به آن اجرت‌المثل گفته مي‌شود. (yjc.ir)

 چه عواملی در تعیین میزان اجرت المثل درنظر گرفته می شوند؟

كارشناسي پرونده‌هاي اجرت‌المثل نيز مانند تمام امور حقوقي شامل فوت و فن‌هاي خاصي است كه كارشناسان با دقت به آن رسيدگي و آن را رعايت مي‌كنند. مثلا :

به زنان شاغل در خارج از منزل هميشه اجرت‌المثل كمتري تعلق مي‌گيرد.

 در قانون و شرع زن مالک دارايي و پولي است كه به دست مي‌آورد و حال اگر با توافق شوهر، او در خارج از منزل كار مي‌كند، الزامي ندارد كه حتي يك ريال از درآمد خود را به همسرش بپردازد يا اينكه در منزل خرج كند.در بحث اجرت‌المثل وقتي زن بيرون از خانه شاغل باشد، طبيعتا وقت كمتري براي كارهاي منزل مي‌گذارد، هر چند ممكن است استثنا‌هايي وجود داشته باشد و زني در عين اشتغال در خارج از منزل همه وظايف خود را انجام دهد؛ اما اين فرض چندان منطقي نيست زيرا كار در منزل بر اساس وقت تنظيم مي‌شود و زني كه در ساعت 5 بعد از ظهر به خانه مي‌رسد، نمي‌تواند مانند زني كه از صبح در خانه است، كار و فعاليت داشته باشد.

 نكته جالب اينكه زناني كه فقط خانه‌دار هستند، در زمان كارشناسي برای تعیین اجرت‌المثل، رقم‌هاي بهتري دريافت مي‌كنند.

تحصيلات زن نيز مساله ديگري است كه در اجرت‌المثل او موثر است.

 استدلال اين نظريه نيز اين است كه دستمزد يک پرستار با تحصيلات ليسانس بسيار بيش از دستمزد پرستاري با تحصيلات ديپلم است.

پايگاه اجتماعي، شئون زن، شغل پدر، محل زندگي در زمان مجردي و تحصيلات در زمان تجرد و بعد از ازدواج هم در افزايش ميزان اجرت‌المثل تاثير قابل ‌توجهي دارد.

تعداد فرزندان نيز از موارد موثر در كارشناسي اجرت‌المثل است. اگر فرزندان مادري دختر باشند، اجرت‌المثل كمتري به او تعلق مي‌گيرد چون فرض بر اين است كه در خانه دختر هميشه كمک حال مادر است؛ حال آن كه در خصوص پسرها چنين مساله‌اي هميشگي نيست. اگر مادري فرزند خود را از شير خود تغذيه كرده باشد نيز مشمول دريافت اجرت‌المثل بيشتري است.

اينكه زني در هنگام ازدواج، فرزند يا فرزندان قبلي همسرش از زن سابقش را نيز بزرگ كند، باز هم سبب افزايش ميزان اجرت‌المثل زن مي‌شود.

ممكن است مردي بخشي از ايام زندگي خود را در ماموريت كاري خارج از كشور يا مثلا زندان گذرانده باشد. اين مساله نيز در كاهش يا افزايش اجرت‌المثل موثر است.

معمولا براي ايام عقد و زماني كه زن در خانه پدرش است و با همسرش دچار مشكل مي‌شود، اجرت‌المثلي تعلق نمي‌گيرد.

اجرت المثل در  قانون:

حق زوجه برای گرفتن اجرت‌المثل ایام زوجیت مستند به دو ماده قانونی است:

یک-  ماده 336 قانون مدنی : «هر کس بر حسب امر دیگری اقدام به علمی کند که عرفا برای آن عمل اجرتی بوده یا آن شخص عادتا مهیای آن عمل باشد، عامل مستحق اجرت عمل خود خواهد بود؛ مگر اینکه معلوم شود که قصد تبرع (رایگان) داشته است»

دو- بند الف تبصره 6 ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب 28 آبان سال 1371 مجمع تشخیص مصلحت نظام مقرر می‌دارد: «چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا بر عهده وی نبوده، به دستور زوج و با نداشتن قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت‌المثل کارهای انجام‌شده را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌کند»

  بنابراین زوجه می‌تواند با استناد به مواد فوق در صورت حصول شرایط لازم، اجرت‌المثل ایام زوجیت را از زوج مطالبه کند.

لازم به ذکر است اجرت المثل نیز مانند مهریه ، دینی است که زن می تواند در طول زندگی مشترک نیز آن را از همسرش مطالبه کند.

درآمدهاي هزينه شده در خانه شوهر

در قانون حمايت از خانواده تاکيد شده است که اگر زوجه کارمند باشد و ماحصل دسترنج و دستمزد خودش يا حقوق ماهيانه خودش را در منزل زوج مصرف کند اين مبلغ علاوه بر اجرت المثل قابل وصول است.

 

بر اساس ماده 30 قانون حمايت از خانواده اجرت المثل براي کاري است که زن در خانه شوهرش انجام مي دهد اما خانمي که شاغل است و حقوق خود را در خانه همسر مصرف کرده است، مي تواند آن را به طور تمام و کمال مطالبه کند.

            ماده 30 قانون حمايت از خانواده مصوب سال 1391 اعلام مي دارد:

در مواردي که زوجه در دادگاه ثابت کند به امر زوج يا اذن وي (يعني يا اينکه همسرش به او گفته که حقوق خود را خرج کن يا اينکه اجازه گرفته و خرج کرده است) از مال خود براي مخارج متعارف زندگي مشترک (مال خود يا حقوق ماهيانه خود يا ارثي که به خانواده همسر آورده است) که بر عهده زوجه است هزينه کرده و زوج نتواند قصد تبرع زوجه را اثبات کند مي تواند معادل آن را از وي دريافت کند. 

به  چه زنانی اجرت المثل تعلق نمی گیرد؟

زنی که در خانه به قصد تبرع یعنی به رایگان و در راه رضای خدا کار می کرده است.

زنی که فعالیت خانه داری را به عنوان  شرط ضمن عقد قرار داده باشد.

زنی که  به علتی غیر از عسرو حرج تقاضای طلاق داده باشد.

زنی که همسرش وی را به خاطر  تخلف از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار طلاق می دهد.

 نکته:

اگر به هر دلیل امکان تعیین و مطالبه اجرت المثل نباشد (یکی از دلایل بالا) نوبت به نحله می رسد و نسبت به تعیین نحله اقدام می شود. بنابراین  نمی توان هم اجرت المثل گرفت و هم درخواست پرداخت نحله کرد.

در تعیین نحله،  دادگاه با توجه به وضع مالی زوج و زحمات زوجه مبلغی را به عنوان نحله تعیین می کند که به زوجه بپردازد و در نحله نیازی به تعیین کارشناس نیست و قاضی باید راجع به وضعیت مالی زوج تحقیق و با توجه به زحمات زن مبلغ متناسبی بابت نحله معین کند.

 

تهیه و تنظیم: وکیل حمیدرضا محمدی، مدیرعامل موسسه حقوقی دادگر نیک فرجام